HOGAAMIYAASHA JIRAN EE MUSUQMAASUQA IYO
CADAALAD DARRADA KU TAAJIRAY
W/Q: Abdifataax Xasan Cirguje
Waxaan halkaan idiin kusoo bandhigayaa qaar kamida
madaxda hantida bilaa xadka ah ka tabcaday wadamada ay maamulaan, iyadoo dhanka
kale dadkoodu gaajo iyo baahi kudhamaadeen, Hadaba waxay iskugu jiraan
Madaxdaan: qaar kamida kuwa waqtiyada badan iska xukumayay wadamadooda walina
ayagu maamula iyo kuwo kale oo waqti kooban talada hayay balse aad ushaqaystay,
waxaana lagu tilmaamaa madaxda caynkaas ah, Hogaamiyaasha
Jiran ee musuqmaasuqa iyo cadaalad darrada ku Taajiray “Leaders with Ill-gotten
wealth”.
Hantidaas meel kale kama tabcan si kalena uma soo galiin,
ee waa hantidii dadwaynaha, waxayna ka tabcadeen xoolahaas kheyraadkii lawada
lahaayee dadka udhaxeeyay ee dalkooda, oo ay sigaara u maamusheen.
Hogaamiyaashaan jiran, meeshii ay dadkooda wax uga qaban lahaayeen, dhibaatada
haysatana uga saari lahaayeen, shaqo abuurna ugu sameen lahaayeen, waxay si
gooniya usamaysteen shirkado ganacsiyoodoo kala duwan, waxayna dhamaan
shirkadahaas udhiibeen oo ay hoos geeyeen dad ay ehel wadaagaan.
Hadaba waa kuwaan Sagaalka Hogaamiye ee sanadkaan 2014-ka ugu qanisan/hantida badan amaba
ugu taajirsan qaaradeenaan Afrika cilmi baaris dheer kadib:-
1)
Jose Eduardo Dos
Madaxwaynaha
Koobaad waa Jose Eduardo Dos
Waa
madaxwaynaha wadanka Angola
Waxuu
talada hayay 34 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $20
Billion
Jose Eduardo waa Madaxwaynaha hada talada haya ee
Dalka Angoola, hantida uu gaarka uleeyahay waxaa lagu qiyaasaa in kabadan “$20
Billion”Labaatan Bilyanoo doolar, sidoo kale gabadha uu dhalay Madaxwaynuhu ee
magaceeda ladhaho “Isabel Dos Santos” Iyana
waa Bilyaneerad, waxayna haysataa lacag celcelis ahaan dhan “$3.8 Billion” Saddex Bilyan iyo sided
boqoloo milyan oo doolar. Hada gabadhaasi waa gabadha haweenka Afrikoo dhan ugu taajirsan, sidoo
kale waa gabadha haweenka madaw oo dhan ugu qanisan amaba ugu hodansan. Dhanka
kale Madaxwaynaha hantidaas xad dhaafka ah leh, dadkiisu 70% Boqolkiiba
todobaatan waxay maalintii kunoolyahiin wax ka yar laba doolar.
2) Mohamed VI
Hogaamiyaha
Labaad waa Boqor Mohamed VI
Waa
Boqorka wadanka Marocco
Waxuu
talada hayay 15 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $2.5
Billion
Boqor Maxamad waa Boqorka Dalka Marooko, sidoo kale
waa ninka ugu hantida badan ganacsatada dalka, hantida uu sida gaarkaa
uleeyahayna waxaa lagu qiyaasaa “$2.5 Billion” laba Bilyan iyo Shan Boqoloo
Milyan oo doolar.
3)
Teodoro Obiang Nguema Mbasogo
Madaxwaynaha
Saddexaad waa Teodoro Obiang
Waa
madaxwaynaha wadanka Equatorial Guinea
Waxuu
talada hayay 34 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $600
Million
Teodoro Obiang waa madaxwaynaha dalka Igwatooriyaal Gini
“Equatorial Guinea”, waxuu talada dalkaas kulawareegay Afgambi Militari,
waxuuna kala wareegay adeerkiis “Francisco
Macias Nguema”.
Sida uu qoray wargayskaan “Fobres Magazine” Madaxwaynaha iyo reerkiisuba waxay dalkaas
katabcadeen dhaqaala aad u buuran, Marka laqiyaaso Hantida Madaxwaynuhu sida
gaarkaa uleeyahay celcelis ahaan waxaa lagu qiyaasaa “$600 Million” Lix boqoloo
milyan oo doolar. Hadaba inkastoo dalka Iqwatooriyaal Gini “Equatorial Guinea” uu yahay wadanka
labaad ee Afrika ugu hodansan, hadana dadkiisu inta badan waxay kunoolyihiin
nolol ka hoosaysa fakhriga.
4) Uhuru Muigai Kenyatta
Madaxwaynaha
Afaraad waa Uhuru Kenyatta
Waa
madaxwaynaha wadanka Kenya
Waxuu
talada hayay 1 Sano oo kaliya.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $500
Million
Uhuuru kiiinyaata waa madaxwaynaha dalka Kiinya,
sidoo kalena waa wiil uu dhalay Madaxwaynihii ugu horeeyay ee dalkaasi Kiinya
ee la oran jiray Joomo Kiinyaata “Jomo
Kenyatta”. Hantida gaarka uu uleeyahayna celcelis ahaan waxay dhantahay
“$500 Million” Shan boqoloo Milyan oo doolar.
Madaxwayne Uhuru iyo reerkiisa ayaa sida uu wargayka
“Fobres Magazine” qoray waxay dalka Kiinya kuleeyihiin hanta aad ubadan, oo
isugu jirta: Shirkado ganacsi, goobo dalxiis, dhul, beero iyo bangiyo.
5)
Poul Piya
Madaxwaynaha
Shanaad waa Poul Piya
Waa
madaxwaynaha wadanka Cameroon
Waxuu
talada hayay 31 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $200
Million
Poul Piya waxuu dalka Kaamiruun ka talinayay 31 Sano, Hantida uu haystana celcelis ahaan
waxaa lagu qiyaasaa “$200 Million” Laba Boqoloo Milyan oo doolar. Dhanka kale
dadka Reer Kaamiruun Boqolkiiba Afartan iyo Sideed 48% waxay kunool yihiin
nolol ka hoosaysa fakhriga, oo waxaa maalintii soogasha amaba ay kunoolyihiin
wax kayar $1 Hal doolar.
Sanadkii 2009-kii bay ahayd markuu warsidaha dalka
faransiiska laga leeyahay ee lagu magacaabo “French Online News paper” uu shaaca ka qaaday in fasaxyada amaba
safarada “Vocation” Madaxwaynaha
dalka Kaamiruum ay kamid yihiin kuwa ugu qarashka badan dunida, marka loo eego
madaxda caalamka, waxuu warsiduhu raaciyay in xataa uu ka qarash badanyahay
madaxwaynaha Maraykanka.
6)
Goodluck Jonathan
Madaxwaynaha
Lixaad waa Goodluck Jonathan
Waa
madaxwaynaha wadanka Nigeria
Waxuu
talada hayay 4 Sano oo kaliya.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $100
Million
Goodlick waa madaxwaynaha dalka Nigeria, lacagtuu
haystana celceliss ahaan waa “$100 Million” Boqol Milyan oo Doolar, dhan waxaa
lagu tilmaamaa hogaamiye bulshadiisa waxyaalo badan kusoo kordhiyay marka la
eego mudadii yarayd ee uu xilka hayay, dhanka kalena waxuu kamid yahay
hogaamiyaasha ku tagrifilay xoolihii dadwaynaha udhaxeeyay ee loo igmaday, hantina
ka tabcaday intuu talda dalka hayay.
Hogaamiyaha
Todobaad waa Boqor Mswati
Waa
Boqorka wadanka Swaziland
Waxuu
talada hayay 28 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $100
Million
Sida uu qoray wargayska “Forbes Magazine” ee kasoo baxa dalka Maraykanka, Marka la barbar dhigo
dunida, qoyska Boqorka Miswaatiga 3-aad “Mswati III” waa qoyska ama reerka 15-aad ee dunida ugu taajirsan. Boqor
Miswaati waa boqorka hada xukuma dalka Iswaazilaan, waxuuna gaar uleeyahay
waqtiga lajoogo hanti kabadan amaba kor udhaafaysa “$100 Million” Boqol miliyan
oo doolar, Balse laba sano kahor sanadkii 2012-kii
waxuu haystay hanti celcelis ahaan gaaraysay “$200 Million” Laba Boqoloo Milyan
oo doolar, taa macnaheedu waxaa weeye waxuu lumiyay labadii sanoo lasoo dhaafay
boqol milyanoo doolar.
Boqor Miswaati waxaa lagu eedeeyaa inuu hantida
qaranka kulumiyo waxaan dalka iyo dadkaba dani ugu jirin, xagaaga sanadkii 2009-kii ayay ahayd markuu boqorku
lacag “$6 Million” Lix milyan oo
doolar ahayd uu ku qarash gareeyay, qaar kamida Sadddex iyo tobankiisa xaas
adeegoodii oo kaliya. Sanadkaan 2014-Ka
waxay baarlamaaanku u ansixiyeen sanad miisaaniyadeedka Boqorka Lacag dhan “$61 Million” Lixdan iyo Hal milyan oo
doolar, Sidoo kale mid kamida Baabuurtiisa Raaxada ayaa qiimihiisu dhanyahay $500,000 Shan boqoloo kun oo doolar.
Hadaba dhanka kale Boqorkaan raaxada kujira ayay dadkiisu boqolkiiba lixdan iyo
saddex “63%” calaa qof Maalintii waxay kunoolyihiin $2 Laba doolar oo qura.
8)
Idiris Deby
Madaxwaynaha
Sideedaad waa Idiris Deby
Waa
madaxwaynaha wadanka Chad
Waxuu
talada hayay 23 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $50
Million
Idiris Deby waxuu dalka Jaad utalinayay 23 sano, lacagtuu haystana celceliss
ahaan waa “$50 Milliom” Konton milyan oo Doolar. Sidoo kalen waxuu kamid yahay
hogaamiyaasha xoolo tabcashada kujira halka dadkooduna baahanyihiin.
9)
Robert Mugabe
Madaxwaynaha
Sagaalaad waa Robert Mugabe
Waa
madaxwaynaha wadanka Zimbabwe
Waxuu
talada hayay 26 Sano.
Waxuu
haystaa celcelis ahaan Hanti dhan $10
Million.
Mugabe waa madaxwaynaha dalka Zimbaawi, lacagtuu
haystana celceliss ahaan waa “$10 Million” Toban Milyan oo Doolar, hadaba
Kaligii taliskaan ayaa ah hantiile lacag badan haysta, doorashooyin badan oo
dalkiisa kadhacay oo isbadal lagu doonayayna ku guulaystay, inkastoo ay jireen
dhaleecayno kala duwanoo uga imaanayay dacalada dunida, waxaana lagu eedeeyaa
inuu musuqmaasuqo dooorashooyinka.
GUNAANAD
Hogaamiyaasha jiran ayaa ah hogaamiyaal markasta
naftooda ka hormariya dalka iyo dadkaba, waana kuwa marka talada loo dhiibo
amaba loo igmado u arka nasiib ay dadka dheeryihii iyo waliba fursadii ay xoolo
ku tabcan lahaayeen ee aan dib ujaleecin talooyinkay bulshadu usoo jeedisay
markii ladoortay.
Hogaamiyaashaan sifooyinkooda waxaa kamida in markay
ololaha doorashada kujiraan dadka had iyo goor ugu qudbeeyaan hadalo aad qurux
badan iyo balan qaadyo dadka rajo ku abuura, balse marka ladoorto lasoo baxa
sawirkooda runta aha ee ay kaqariyeen bulshada, waxayna meesha uga tagaan balan
qaadyadii loo wada riyaaqay ee fulintooda loo doortay.
Hadaba akhristayaal dawladahaan aan kor ku xusay waa
dawlado dhisan oo nidaam kala dambayn leh, sidoo kalena dadkoodu waxay ku
seexdaan nabad oo ah tiirka ugu muhiimsan dawladda. Marka bal qiimeeya dalkeena
Soomaaliya oo aad ogtihiin xaaladu kusuganyahay! Iyo Dadkeena oo aad ogtihiin
nolosha ay kunoolyihiin!
Waa tay Soomaali horay utiri “Dameeraley dad laxer
maahee” Bal kawarama haddii Hogaanka talada haya ee dalka ee loo doortay inay
aafada ku habsatay dadkeeda ka samata bixiso, ay udhaqanto sida hogaamiyaashaas
aan kor kusoo xusay?! Xaqiiqdii waan qiiroodaa markastoo aan maqlo dawladda
Soomaaliya waxbay musuqmaasuqday!
Waxaan Hadalka uga baxayaa oraahdii Soomaaliyeed ee
caan ka ahaydee oranaysay “Ninkii Timir beeriyo Ninkii Tiin talaalaba
Taariikhdu way qori”.
F.G. Xogtaan kusaabsan Hogaamiyaasha Afrika waxaan
kasoo xigtay, warsida kasoo baxa dalka Marayka ee Layiraahdo “Fobres Magazine” sidoo kale waxaan
iyagana wax kasoo qaatay “Foreignpolicy.com,
iyo French online News paper”
W/Q: Abdifataax Xasan Cirguje