Tayo La,aanta Xooga dalka iyo Tiigsi La,aanta Xukuumadda.

Hordhac

Ciidanku waa mid kamid tiirarka ugu muhiimsan ee ay dawladi ku taagan tahay, waxay kaalin lixaad leh ka qaataan horumarka qaran, waxay sugaan amniga qaranka, waxayna difaacaan oo ilaaliyaan xuduudaha dalka, mudo 23sano oo burbur dalku soo maray sidoo kale waxuu burburku saamayn xoogan ku yeeshay ciidankii Qaranka Soomaaliyeed, balse waxaa jiray tan iyo burburkii dawladda ilaa manta dadaalo badan oo loogu jiro sidii dib loogu soo celin lahaa awoodii ciidan ee dalka si dalku mar labaad cagihiisa isugu taago, kala dambayntiina usoo noqoto, hase yeeshee wali ma muuqadaan wax kasoo naasa cadaaday arintaas.

Saamayntii Burburka ee Ciidanka Qaranka

Ciidankii Soomaaliya ayaa lahaa amaba ka koobnaa inta ciidan ka koobanyahay: Xooga Dalka Soomaliya “XDS” oo la aasaasay 1960-kii markii dalku xornimada qaatay, Ciidanka Asluubta oo la aasaasay 1970-kii toban kadib xoriyadii dalka iyo ciidanka Booliiska oo iyana la aasaasay 1943-dii todobiyo toban sano kahor intuusan dalku xornimadiisa ka qaadan gumaystayaashii reer yurub iyo waliba ciidamo kaloo badan.

Hadaba Burburkii iyo dawlad la,aantii dalka kuhabsatay waxay kaloo saamayn xoogan kuyeelatay Dhamaan hayadihii dawladda oo ay kamid ahaayeen ciidamadii soomaaliyeed, waxay kureebtay amaba uga tagtay oo ay kadhaxleen dhibaatooyin iyo dhaqamo fara badan oo ay adagtahay in siyar maanta maskaxdooda looga tiro, hadaan qaar ka xuso dhibaatooyinkaas waxaa kamida:-

Fowdo! Markuu meesha kabaxay sharcigii ama nidaamkii dadka kala hagayay, waxay ciidankii soomaaliyeed ee hubka sitay waayeen Hogaamiye kasoo dhexbaxa oo dhaha war dalka inagaa lahee Aan badbaadino oo danta bulshada aan kashaqayno, waxayna taa badalkeed bilaabbeen inay u adeegaan dano shaqsiyadeed maadaama uu meesha kabaxay sharcigii qaban lahaa. waxayna ladagaalayeen shacabkii loo tababaray inay difaacaan, sidoo kale mararka qaarkood waxaa la arkayay ayagoo laba garab isku laynayay shacabka dhexdiisa, ilaa markii dambe caasimadii dalkuba isku badashay bahal galeen ay isku hardiyaan maalin walba ciidamadii soomaaliyeed oo guruubo iska soo horjeeda isku badalay, oo waaba ayaga waxa maatada qaxiyay.

Qabyaalad! Waxay kaloo ciidankii soomaaliyeed markay waayeen amaba ay laaleen sharcigii dalka ee kala hagi jiray, isku badaleen ciidan qabiileed, waxayna lakala safteen qabiiladoodii oo waxay ajiibeen dhawaaqii qaran dumiska ee lahaa “Yaa reer hebeley, tol la,ayay” oo maalintaas waxaa seegtay inay dalka Badbaadiyaan qarinamadii dalkana difaacaan!

Musuqmaasuq! Burburka dawladda dhexe waxaa raacay oo la burburay dhamaan waxyaalihii aasaasiga u ahaa bulshada, sida dhaqaalihii dalka, goobbihii caafimaadka, goobihii waxbbarashada iyo waliba daryeelkii ciidanka qaranka. Ciidankiina mahelin cid kale oo garab istaagta, baahiyahooda haqab tirta iyo cid daryeesha toona, maysan helin masruufkoodii amaba mushaarkoodii, Hadaba ciidankii qaranku maysan marin wadadii ku haboonayd say xaqooda iyo xaqa bulshaday masuulka ka ahaayeenba kusoo dhicin lahaayeen.

Balse taa badalkeed waxay bilaabeen amaba kudhaqaaqeen wado ay u arkayeen inay tahay mida kaliya amaba sida kaliya ee ay xaqooda ku heli karaan, taasna waxay dhalisay oo layimaadeen laguna arkay dhaqamo aan horay looga baran, oo sharaftii ciidan meel uga dhacday, waxayna kula kaceen shacabkii dhibaataysnaa ee hiilka uga baahnaa falal aysan ka filayn marnaba sida: dhac, boob, dil iyo baad! Oo aan illaa manta oo dawlad joogto xamar aan xal loo hayn.

FG. Ciidamadii soomaaliyeed ma wada noqon sidaan, qaar baa isaga baxay markay arkeen in xaalku faraha kabaxay, qaarbaa qoysaskooda la cararay oo ka samata bixiyay dhibaatada dalka ku habsatay, qaarna waxay iska dageen dalal kale ayagoo ceeb ka carar ah, halka qaar kuhareen dalka, kuwaan udambeeya waxay gacanta kudhigeen hubkii qaranka, waxayna u isticmaaleen si khaldan, waana kuwaan udambeeya kuwaan kahadlayo. Hase yeshee dhamaantood ma fayooba.

Dawladihii Burburka iyo Kaalintoodii

Dawladii burburka maysan qaadin tilaabadii kuhaboonayd ciidankii qaranka, waayo ciidanku waa tiirka ugu horeeya oo haduusan jirin aysan dawlad shaqayn Karin. Hadaba sidaan kor ku xusay kadib markay meesha ka baxday dawladii dhexe ee Soomaaliyee dalka u talinaysay Labaatan iyo halka sano, ayna dumiyeen mucaaradadii hubaysnaayee kasoo horjeestay xukumadii militariga ahaa ee dalka, waxaa dhacay isku dayo badan oo lagu doonayay in ciidamadii soomaali a dib loogu hawlgaliyo hase yeeshee laguma guulaysan, maxaayeelay waxaan loomarin wadadii ku haboonayd, ciidamada ayaa inta aan dib loo howlgalin waxaa jira tilaabooyin ay muhiim tahay in loomaro si hanaankii iyo haybadii ciidan ee dalku usoo noqoto.

Markii ugu horeesay ee hanaankii ciidan dalka laga dareemay burburkii kadib ayaa waxay ahayd xilligii Madaxwayne Sh.Shariif, gaar ahaana xukuumadihii is xigay ee ay kala Hogaaminayeen Farmaajo iyo gaas.

 

Xukuumaddii farmaajo ayaa markii ugu horeesay fulisay qodob kamid ah qodobadii uu ciidanku tabayay, waxayna ahayd: waxuu meesha ka saaray baahiyihii aasaasiga ahaa ee ciidanka, oo ay ugu horeeyeen mushaaraadkoodii iyo daryeelkoodii, asagoo halkaas qodob kaliya ka fuliyayna waxaa laga dareemay dalkoo idil, waayo waxaa soo noqday hanaankii ciidan, waxaa yaraaday musuqmaasuqii ciidan, waxaa kaloo yaraaday falalka amni darro ee kadhanka ahaa dawladda, waxay dawladii kuguulaysatay gacan kuhayntii qoybo kamida caasimada oo ay nabad diidku maamulayeen waxaana kalsooni helay xoogii dalka.

Xukuumadii gaas waxay iyana kasii ambaqaaday halkaas, Ciidankii qarankana sidii farmaajo si lamida ayuu udaryeelayay mushaarkoodana usiinayay, taasina waxay keentay in kalsoonidii ciidanku sii badato, iskaba daayee waxay markaan yeesheen hiigsi waxayna kudhiiradeen xoraynta dalka. Waxay si buuxda gacanta ugu dhigeen kana xoreeyeen nabad diidkii Caasimadii Qaranka oo waxay hayadihii dawladdu heleen fursad ay ku shaqeeyaa, waxay sidoo kale gacanta dawladda soo galiyeen qaybo kamida goboladii dalka, taasna waa ta keentay in doorasho xor ah dalka kadhacdo 45 sano kadib, ayna kasoo qayb galeen ergooyin badan oo ka kala yimid dacalada dunida.

Dawladda Hada talada haysa ee Madaxwayne Xasan Sh.Maxamud oo ah dawladii loogu hanka waynaa maadaama ay kumeel gaarkii ka baxday ayaa waxay noqotay “Lamood noqonse waa” waayo waxay umada Soomaaliyeed ka sugaysay horusocod waxayse noqotay dib usocod. Maxaa yeelay, waxuu xilkii kaqaaday saraakiishii Ciidanka Qaranka ugu sareeyay ee lasoo qabsaday xeeladii dagaal ee nabad diidka waxuuna kubadalay kuwo cusub oo ubaahan waqti si ay ulaqabsadaan dagaalku noocuu yahay, waxuu xilka kaqaaday taliyii nabad sugida, waxuuna eryay oo shaqadii ka fariisiya boqolaal kamid ciidankii xoreeyay caasimada. Seeftaa uu ladhex galay hay’addii amniga qaranka & difaacaba waxay dhaliyeen, kow inay Xoogii dalku niyad jabaanb, labo inay nabadiidku hurdada ka kacaan, saddex in caasimadii lagu doortay ayadoo habayn ah amni darteed lagu soo weeraray madaxtooyada maalin cad amni xumo awgeed.

F.G. Dawladihii caydiid iyo cali mahadi waxay waayeen taageeradii shacabka, dawladii c/qasina waxay wayday taageeradii dibada, dawladdii C/laahina waxay kudhamaysatay waqtigeedii dagaal.

KAALINTA DAWLADDA TALADA HAYSA EE KU AADAN CIIDAN.

Waxaa dhagaystaa idaacadaha, waxaan daawadaa TV-yada, waxaan akhriyaa joornaalada iyo waliba wabseedyada, waxaan waayay cid ka hadlaysa kaalinta Ciidanka qaranka ee ku aadan xasilinta dalka, waxaan lasoconaa in ciidamada nabad ilaalintu wadaan qorshe ladoonayo in lagu tirtiro nabad diidka, hase yeeshee waxaa marar badan iswaydiiyaa maxaa xigi doona? Hadaba su,aashu waxay tahay, Dawladda maxaa uga qorsheesan arintaas? Ma Amisom baa dalka difaacin waligeed? Miyaysan haboonayn in dawladdu qorshe kaleedahay arintaas una diyaar garawdo? Ugu dambayn Waxaan waayay cid ka hadlaysa daryeelka ciidankii soomaaliyeed iyo walibba dib usoo noolayntoodaba oo ah qodob ubaahan in lagu baraarugsanaado, waayo qodobkaas la’aantii waxii laqabtaa waa gacmo daalis.

Dhanka kale Taariikhdu markay ahayd 14/Feb/2014 ayaan waxaan lakulanay & suxufi kale ergaygii Amisom uqaabilsanaa arimaha Soomaaliya  Maxamad Saalax Alnadiifi, waxaana kamid ahayd su,aalahaan waydiiyay su’aal aan in badan jawaab u la’aa, hase yeeshe kama uusan jawaabin ee waa uu ka galgashay, galgalashadiisaase jawaab ii noqotay, waxayna udhacday sidaan:-

Aniga: Mudane waad noo sheegtay qorshaha cusub ee Amisom ay kaga                            cirib tirayso nabadiidka dhamaan gobolada dalka Soomaaliya, hadaad kuguulaysataana waxaa lagama maarmaan ah inaad heshaan ciidan soomaaliyeed oo idin kala wareega dhamaan goobahaas. Hadaba maxaa idiinka qorshaysan arintaas, mase jiraan ciidan ay dawladdu uqorsheesay oo aad ku wareejin doontaan goobbahaa kadib markaad xoraysaan?

Alnadiifi: Dhamaan dagaaladaas aan la galayno nabadiidka waxaa hormuud noo noqonaya ciidanka XDS ayagaana na hogaaminaya, teeda kale ciidanka soomaaliya kaalintooda ayay ka ciyaarayaan dagaalkaan kula jirno nabadiidka.

F.G. Soo hadaba hadalku maahan ciidanka Soomaaliya “Cidna uma maqna ceelna uma qodna”

Xal/Gunaanad

Waxaan Dawladda Soomaaliya iyo Cid walboo danaynaysa xasilinta dalka usheegayaa in Soomaaliya cid aan soomaali ahayn aysan waxba ka qaban Karin, Maraykanba barquu kabaxay Xamar. dhamaan hayadaha dawligaana shaqadooduna waxay ku xirantahay amniga oo haduusan amni jirin wax shaqaynaya majirayaan:

Waxaan hadaba kutalin laha qodobadaan soo socda:

DAWLADDA

Ciidankii hore: In Dawaladu u sameeyo dhaqan celin, sidoo kalena siiso tababar ay kula jaan qaadin karaan waqtiga cusub.

Ciidan cusub: In Dawladu qorto oo diiwaan galiso sidoo kalena tababar ufidiso ciidan cusub oo akhlaaqdoodu dhisantahay, dhanka kalena wax ka yaqaana waxbarashada aasaasigaa.

Dawladdu waa inay dhamaystirtaa qaanuunka ciidanka qaranka lagu maamulayo, sidoo kalena waa in dawladdu ay lasocon kartaa dhaqdhaqooda iyo waliba habdhaqankooda bulshada.

Dawladdu inay awoodeeda isugu gayso dhisida ciidamadii qaranka soomaliya sida: Booliiska, nabad sugidda iyo ciidankii difaaca qaranka. Sidoo kalena ay lacagta ugu badan ku qarash garayso dhisidooda, tababarkooda, qalabayntooda iyo waliba daboolida baahiyahooda aasaasigaa.

In ciidamada soomaaliya lasiiyo qalab dhamaystiran, loona qalabeeyo si kadaran sida ay uqalabaysan yihiin ciidamada nabbad ilaalintaa waayo ayagaa joogta ah dalkana u haraya. Sidoo kale ciidamada Soomaaliya waa in lasiiyaa mushaar ugu yaraan udhigma kan ciidamada nabad Ilaalintaa oo kale si ay u helaan kalsooni buuxda oo ay ku hanan karaan xasiloonida dalka kuna aaminaan awoodooda.

In lawanaajiyo daryeelka ciidamada sida: hoygooda, caafimaadkooda, mooraalkooda, iyo cuntadoodaba.

Sidoo kale waa inay masuuliyad gooniya iska saarto dawladu, reeraha ciidamada qaranka, kuwa nool ee dagaalka kujira iyo kuwo dhintayba, waayo hadii askariga jiida fadhiya ay jirto xaalad haysata reerkiisa mahelayo moral uu ku dagaalamo kuna difaaco qaranka.

Dawladdu waa inaysan ilaawin ciidanka kudhaawacmay difaaca qaranka oo waa inay daryeesho, waayo waxay mooraal utahay oo niyadda udhista ciidanka kale ee xabadda kujira.

Ugu dambbayn waxaan hadalka uga baxay, soomaalay aan isku tashano, xalku waxuu kujiraa gacmaheena ee aan raadsano Ilaahayna sw talo saarano oo aan unoqono waxaa nahaysta dambigaan ka galnayee, sidoo kale aan garab istaagno dib udhiska ciidanka qaranka Soomaaliyeed, shacab iyo dawladba.

Ilaahaw na cafi oo adaa Soomaali Umaqanee Tus wadada Xaqaa!!!!

W/Q:Cabdifataax Xasan Cirguje

Cirguje1986weeye@hotmail.com